BASA

Essentia 209 sapere dicta est sapientia, et ab eo quod est scire dicta est scientia; ita ab eo quod est esse dicta est essentia 7 • Per quanta concerne il sua impiego: Essentiam dico, quae oùçia graece dicitur, quam usitatius substantiam vocamus 8 • Per cià che riguarda i rapporti, nell'uso comune, tra essentia, substantia e natura: Nostra loquendi consuetudo iam obtinuit, ut hoc intelligatur cum dicimus essentiam quod intelligitur cum dicimus substantiam 9 . V eteres qui latine locuti sunt, antequam haberent ista nomina, quae non diu est ut in usum venerunt, id est essentiam vel substantiam, pro his naturam dice– bant 10 . Va qui sottolineata la sorprendente vicinanza rilevabile nell'uso stesso dei termini, di questo brano con quello già citato del De Moribus Manichaeorum. Ancora sul tema del confronta tra substantia ed essentia, per una più agevole messa a fuoco degli stessi testi del De Trinitate, mette canto di riportare quanta Agostino dice nell'Epistula 166, 4: Substantia vel essentia, vel siquid aptius nuncupatur id quod aliquo modo est in se ipso . Un altro passo interessante si trova nel Contra Sermonem Arianorum, dove i tre termini essentia, substantia e natura com– paiono insieme: Oµooùçioç ( ... ) id est unius eiusdemque substantiae, vel, ut expressius dicatur, essentiae, quae oùçia graece appellatur: quod planius dicitur unitts eiusdemque naturae 11 . Ma vediamo più da vicino i signi:ficati di essentia . Nel libro V del De Trinitate Agostino, dopo aver esposto la genesi del concetto, compie subito un'osservazione assai importante: se essentia deriva da esse, sarà essentia in primo luogo cià a cui il carattere di esse conviene in senso pieno: Quod enim mutatur non serval ipsum esse; et quod mutari potest, etiamsi non mutetur, potest quod fuerat non esse: ac per hoc illud solum quod non tantum non mutatur, verum etiam mutari omnino non potest, sine scrupolo occurrit quod verissime dicatur esse, dunque: sala est incommutabilis substantia vel essentia, qui Deus est, cui profecto ipsum esse, unde essentia nominata est, maxime ac verissime competit (V 2, 3 ). 7 AUGUST., De Trinitate, V 2, 3. 8 AUGUST., De Trinit., V 8, 9. • AUGUST., De Trinit., V 9. 10 AUGUST., De Trinit., VII 6, 11. 11 AUGUST., Contra sermonem Arianorum, 36, 34.